力侔分社稷,志屈偃经纶。
出自唐诗人杜甫的《谒先主庙(刘昭烈庙在奉节县东六里)》
惨淡风云会,乘时各有人。
力侔分社稷,志屈偃经纶。
复汉留长策,中原仗老臣。
杂耕心未已,欧血事酸辛。
霸气西南歇,雄图历数屯。
锦江元过楚,剑阁复通秦。
旧俗存祠庙,空山立鬼神。
虚檐交鸟道,枯木半龙鳞。
竹送清溪月,苔移玉座春。
闾阎儿女换,歌舞岁时新。
绝域归舟远,荒城系马频。
如何对摇落,况乃久风尘。
孰与关张并,功临耿邓亲。
应天才不小,得士契无邻。
迟暮堪帷幄,飘零且钓缗。
向来忧国泪,寂寞洒衣巾。
【鹤注】成都有先主庙,夔州亦有之。先主伐吴,步归鱼复,崩于永安宫,所以有庙。永安宫在丰溪之侧,即诗中青溪也。摇落乃秋候,当是大历元年秋作。《方舆胜览》:庙在奉节县东六里。
惨澹风云会①,乘时各有人②。力侔分社稷③,志屈偃经纶④。复汉留长策⑤,中原仗老臣⑥。杂耕心未已⑦,欧血事酸辛⑧。霸气西南歇⑨,雄图历数屯⑩。锦江元过楚,剑阁复通秦。
(首叙先主始末,当时创业未半,委之武侯。及武侯既殁,而汉祚遂亡矣。各有人,孙曹角立也。力侔,谓三国鼎峙。志屈,谓征吴未遂。仗老臣以复汉,即先主临终时所谓“君才十倍曹丕,必能定大事”也。杂耕渭南,欧血军中,此《出师表》所谓“鞠躬尽瘁,死而后已”者也。霸气二句,言天命去而汉祚终。【旧注】锦江、剑阁,蜀地也。过楚、通秦,伤其不久而合于晋。《杜臆》:蜀汉不兴,以霸气歇、历数屯,天限之也。不然,蜀都虽小,其东达楚,可以取吴,其北通秦,可以取魏,何患不能混一哉。按:此说多一转折,不如前说为当。)
①《世说》:道壹道人曰:“风霜固所不论,乃先集其惨澹。”陆机诗:“霭霭风云会。”《云台二十八将论》:”咸能感会风云,奋其知勇。”②《吴越春秋》:“汤武乘四时之利而制夏殷。陆抗疏:“德均则众者胜寡,力侔则安者制危。”③《左传》:“杜稷有主。”④《易》:“君子以经纶。”⑤《出师表》:“北定中原,兴复汉室。”晋郭钦疏:“万世之长策也。”⑥《吴越春秋》:“先王之老臣也。”⑦《蜀志》:“亮与司马懿对于渭南,每患粮不继,分兵屯田,为久驻之基,耕者杂于渭滨居民之间,百姓安堵,军无私焉。”钟会檄文:“劳役未已。”未然、已然二字拆开,与酸辛为借对。⑧《魏志》:“亮粮尽势穷,忧恚呕血,一夕烧营遁走,入谷道,发病卒。”裴松之曰:“亮在渭滨,魏人蹑迹,胜负之形,未可测量,而云呕血,盖因孔明亡而自夸大也。夫以孔明之略,岂为仲达呕血乎?刘琨丧师,与元帝笺亦云:亮军败呕血。此则引虚记以为言也。”阮籍诗:“举翼更酸辛。”⑨《吴越春秋》:范蠡曰:“霸王之气,见于地户。”⑩谢脁诗:“雄图怅若兹。”《书》:“天之历数在尔躬。”
旧俗存祠庙①,空山立鬼神②。虚檐交③,鸟道枯木半龙鳞④。竹送清溪月,苔移玉座春⑤。闾阎儿女换⑥,歌舞岁时新⑦。
(此写庙中景事。交鸟道,庙之高。半龙鳞,木之古。竹送二句,见岁时屡度。闾阎二句,见庙祀常存。卢世曰:此见人心思汉,历数百年如一日也。)
①《国语》:“卒历代之旧俗。”《后汉·成安侯传》:帝为起祠庙。②立,谓设立神像。作泣鬼神者,未安。③江总诗:“虚檐静暮雀。”《南中八志》:鸟道四百里。④庾信诗:“自能枯木润。”《子虚赋》:“照烂龙鳞。”《抱朴子》:“松树其皮中有脂,状如龙形。”⑤《杜臆》:清溪之月从竹梢露出,故云“竹送”。玉座之苔与春色频呈,故云“苔移”。玉座,神床也。谢脁诗:“玉座犹寂寞。”⑥《东都赋》:“闾阎且千。”【黄注】儿女,即歌舞者。⑦《左传》:“歌舞不倦。”竺僧度诗,“倏忽岁时过。”
绝域归舟远①,荒城系马频②。如何对摇落③,况乃久风尘④。孰与关张并⑤,功临耿邓亲⑥。应天才不小⑦,得士契无邻⑧。迟暮堪帷幄⑨,飘零且钓婚⑩。向来忧国泪(11),寂寞洒衣巾(12)。
(此谒庙而有感也。周甸注:当此风尘摇落中,孰与关张并列,而功侔耿邓乎?必有真主应天之才,方成君臣契合之机。今年齿迟暮,岂堪更参帷幄,只作磻溪钓叟已耳。但优国念深,不禁泪洒衣巾也。《杜臆》:后八句,一是言有君则有臣,一是叹有臣而无君,此思古伤今之语。此诗中八句,乃叙题;前后各十二句,全以议论成章,他人无此深厚力量。)
①李陵书:“出征绝域。”谢脁诗:“天际识归舟。”②又:“荒城迥易阴。”刘琨诗:“系马长松下。”③《楚辞》:“萧瑟兮草木摇落而变衰。”④周王褒诗:“久戍风尘色。”⑤《蜀志》:关羽字云长,张飞字翼德,先主与二人寝则同床,恩若兄弟。《陈书》:萧摩诃仕陈,屡从吴明彻北伐,谓其材不减关张。⑥《后汉书》:耿弇,字伯昭,从光武,拜建威大将军,后封好畤侯。邓禹,字仲华,光武安集河北,拜前将军。后定河东,拜为司徒,封高密侯。⑦《蜀志》:谯周等上言,圣王应际而生,与神合契,愿大王应天顺民。⑧武侯本传:先主曰:“孤之有孔明,犹鱼之有水。”所谓“得士契无邻”也。《史记》:严仲子亦可谓知人,能得士矣。无邻,无与比邻也。⑨《楚辞》:“恐美人之迟暮。”【黄生注】帷幄,用子房事。钓缗,用太公事。《高帝纪》:“运筹帷幄之中,吾不如子房。”⑩庾信赋:“将军一去,大树飘零。”《诗》:“其钓维何,维丝伊緍。”《抱朴子》:施钓緍于修木之末。缗,一作罠,引《文选注》鹿网为证,非也。公在江边,故云钓缗。(11)《前汉·盖宽饶传》:“进有忧国之心。”(12)《楚辞》:“寂寞而绝端。”沈约诗:“宁假洒衣巾。”善作诗者,必构全局。全局既定,则议论得展,而意义层出矣。此篇,若无起段之激昂悲壮,则开端少力量。若无后段之感慨淋漓,则收结少精神。能以吊古之情,写用世之志,足今千年上下,英雄堕泪,烈士抚膺,不独记叙庙貌处,见其古色斑澜,哀音凄怆也。
孔明与伊吕相伯仲,旧说以关张相比并,非也。一云:孔明岂与关张相并,直与耿邓相亲。亦非也。诗本言先主而突赞武候,语气不符。据《杜臆》,公不以将材自居,而欲为中兴名佐,是也。《钱笺》亦云:孰与四句,属公自叙语。公当流落风尘之中,而追怀应天得士之遇,故有此言耳。
胡应麟曰:“力侔分社稷,志屈偃经纶”,欧、苏得之而为论宗。“江山如有待,花柳更无私”,程、邵得之而为理窟。”鲁卫弥尊重,徐陈略丧亡”,鲁直得之而为沉深。“白屋留孤树,青天失万艘”,无已得之而为劲瘦。“烟花山际重,舟楫浪前轻”,圣俞得之而为闲澹。“江城孤照日,山谷远含风”,去非得之而为浑雄。凡唐末宋元人,不皆学杜,其体则杜集咸备。元微之谓自诗人来未有如子美者,乃不易之论。至轻俊学流,时相诋驳,累亦坐斯,然益足见其大也。
附记:昭烈帝庙祀千秋,而曹魏后世无闻,可见公道之在人心也。又考汉魏陵墓,亦存毁各异,此天道之不爽者。《津逮秘书》载惠陵一事,有蜀盗潜入隧道,见帝与关张共聚一堂,令盗饮酒一碗,赐玉带一围,其人战惧而出,所饮之酒乃漆浆也,所与之带乃白蛇也。此见千古英灵,长存天壤矣。近年甲寅乙卯之际,河北漳水中,有十五岁童子,夏浴于河。腰斩尸浮。其家惊异,使强壮负力者,仍入水中,又断足股而死。士人群怒,因截河上下流,车涸其水,见一铁轮旋转如飞,轮角挂以利刃。土人去其刃,碎其轮,见轮旁有石槨,用巨木撞破之,槨中铜弩齐发,射伤数人。其内仍有石壁,土人用板扉蔽身,横撞而碎壁,内有两石榻,男左女右,对卧其上,衣冠面貌,宛若生存,视其碑石,知为魏武帝之墓。众人恶其生前篡国,死后杀人,遂拽出其尸,粉碎骸骨。先是一月、有营卒于梦中几一五十余岁丈夫,自称汉丞相云:“将来子当为我保护旧居。”及将发之前一夕,又现梦云:“明朝难作,我室中金宝任汝携取,慎勿毁我身体。”及期,众怒难解,此卒亦分其所藏故物。时湖南逆藩称乱,遣河北兵会讨。此卒为把总官,竟伤于炮火。但能戮力从军,捐躯报国,胜于曹氏远矣。噫!疑冢七十,散布于太行河北,而真扩究为后人发掘,前以机械陷人,究以机械自灭,天网不漏,可为奸雄永鉴矣。此时安阳邑令,乃莆田林进士,有刻文以纪真事。
-----------仇兆鳌 《杜诗详注》-----------
- 上一篇:惨淡风云会,乘时各有人。
- 下一篇:复汉留长策,中原仗老臣。
猜您喜欢更多》
与“力侔分社稷,志屈偃经纶。”相关诗句阅读
- 春日游,杏花吹满头。
- 春风又绿江南岸,明月何时
- 沾衣欲湿杏花雨,吹面不寒
- 春色恼人眠不得,月移花影
- 春色满园关不住,一枝红杏
- 人闲桂花落,夜静春山空
- 留连戏蝶时时舞,自在娇莺
- 几处早莺争暖树,谁家新燕
- 两个黄鹂鸣翠柳,一行白鹭
- 芳树无人花自落,春山一路
- 千里莺啼绿映红,水村山郭
- 竹外桃花三两枝,春江水暖
- 忽如一夜春风来,千树万树
- 渭城朝雨浥轻尘,客舍青青
- 胜日寻芳泗水滨,无边光景
- 碧玉妆成一树高,万条垂下
- 迟日江山丽,春风花草香
- 春日迟迟,卉木萋萋
- 春晚绿野秀,岩高白云屯
- 喧鸟覆春洲,杂英满芳甸
- 池塘生春草,园柳变鸣禽
- 寄语洛城风日道,明年春色
- 不知细对谁裁出,二月春风
- 林花扫更落,径草踏还生
- 闻道春还未相识,走傍寒梅
- 寒雪梅中尽,春风柳上归
- 东风随春归,发我枝上花
- 春草如有情,山中尚含绿
- 云霞出海曙,梅柳渡江春
- 肃肃花絮晚,菲菲红素轻
精品推荐
- 【部编】人教版语文七年级下册《泊秦淮》优质课教学视频+PPT课件+教案,辽宁省
- 外研版英语七年级下册module3 unit2第一课时
- 六年级英语下册上海牛津版教材讲解 U1单词
- 第4章 幂函数、指数函数和对数函数(下)_六 指数方程和对数方程_4.7 简单的指数方程_第一课时(沪教版高一下册)_T1566237
- 【获奖】科粤版初三九年级化学下册第七章7.3浓稀的表示
- 【部编】人教版语文七年级下册《老山界》优质课教学视频+PPT课件+教案,安徽省
- 人教版二年级下册数学
- 【部编】人教版语文七年级下册《泊秦淮》优质课教学视频+PPT课件+教案,天津市
- 七年级英语下册 上海牛津版 Unit3
- 8 随形想象_第一课时(二等奖)(沪教版二年级上册)_T3786594
分类导航
- 唐诗三百首
- 古诗三百首
- 宋词精选
- 元曲精选
- 古诗十九首
- 小学古诗
- 小学生必背古诗80首
- 小学生必背古诗70首
- 写景的古诗
- 咏物诗
- 描写春天的古诗
- 描写夏天的古诗
- 描写秋天的古诗
- 描写冬天的古诗
- 描写雨的古诗
- 描写雪的古诗
- 描写风的古诗
- 描写花的古诗
- 描写梅花的古诗
- 描写荷花的古诗
- 描写柳树的古诗
- 描写月亮的古诗
- 描写山的古诗
- 描写水的古诗
- 描写长江的古诗
- 描写黄河的古诗
- 描写儿童的古诗
- 山水诗
- 田园诗
- 边塞诗
- 含有地名的古诗
- 节日古诗
- 春节古诗
- 元宵节古诗
- 清明节古诗
- 端午节古诗
- 七夕古诗
- 中秋节古诗
- 重阳节古诗
- 古代抒情诗
- 伤怀的古诗
- 咏史怀古诗
- 爱国古诗
- 送别诗
- 离别诗
- 思乡诗
- 思念的诗
- 爱情古诗
- 励志古诗
- 哲理诗
- 闺怨诗
- 赞美老师的古诗
- 赞美母亲的古诗
- 关于友情的古诗
- 关于战争的古诗
- 忧国忧民的古诗
- 婉约诗词
- 豪放诗词
- 人生必背古诗
- 论语
- 诗经
- 孙子兵法
- 三十六计
- 史记
- 周易
- 山海经
- 资治通鉴
- 黄帝内经
- 了凡四训
- 梦溪笔谈
- 千字文
- 世说新语
- 左传
- 大学
- 中庸
- 尚书
- 礼记
- 周礼
- 仪礼
- 庄子
- 鬼谷子
- 老子
- 孟子
- 墨子
- 荀子
- 韩非子
- 列子
- 淮南子
- 管子
- 尉缭子
- 吴子
- 伤寒论
- 天工开物
- 素书
- 汉书
- 文心雕龙
- 吕氏春秋
- 孝经
- 孔子家语
- 颜氏家训
- 孙膑兵法
- 搜神记
- 笑林广记
- 楚辞
- 乐府诗集
- 论衡
- 百战奇略
- 战国策
- 三国志注
- 将苑
- 六韬三略
- 反经
- 公孙龙子
- 司马法
- 逸周书
- 黄帝四经
- 清官贪官传
- 睡虎地秦墓竹简
- 贞观政要
- 金刚经
- 佛说四十二章经
- 水经注
- 农桑辑要
- 文昌孝经
- 六祖坛经
- 地藏经
- 徐霞客游记
- 弟子规
- 增广贤文
- 幼学琼林
- 冰鉴
- 容斋随笔
- 智囊
- 围炉夜话
- 商君书
- 魏书
- 周书
- 三字经
- 子夏易传
- 笠翁对韵
- 公羊传
- 尔雅
- 三国志
- 后汉书
- 明史
- 晋书
- 宋史
- 新唐书
- 旧唐书
- 隋书
- 元史
- 宋书
- 北齐书
- 新五代史
- 陈书
- 金史
- 南齐书
- 梁书
- 旧五代史
- 辽史
- 北史
- 南史
- 续资治通鉴
- 明季北略
- 浮生六记
- 高士传
- 大唐西域记
- 传习录
- 小窗幽记
- 国语
- 说苑
- 本草纲目
- 神农本草经
- 难经
- 千金方
- 奇经八脉考
- 濒湖脉学
- 棋经十三篇
- 古画品录
- 茶经
- 百家姓
- 智囊(选录)
- 罗织经
- 朱子家训
- 陶庵梦忆
- 红楼梦
- 三国演义
- 聊斋志异
- 西游记
- 水浒传
- 儒林外史
- 封神演义
- 太平广记
- 警世通言
- 镜花缘
- 醒世恒言
- 剪灯新话
- 隋唐演义
- 初刻拍案惊奇
- 老残游记
- 博物志
- 孽海花
- 三侠五义
- 穆天子传
- 二刻拍案惊奇
- 喻世明言
- 说唐全传
- 老残游记续集
- 三刻拍案惊奇
- 四十二章经
- 心经
- 法华经
- 华严经
- 楞伽经
- 无量寿经
- 圆觉经
- 易传
- 抱朴子
- 阴符经
- 黄庭经
- 文子
- 太玄经
- 悟真篇
- 声律启蒙
- 随园诗话